Mondelinge taalvaardigheid vormt de basis voor taalontwikkeling en onze sociale omgang met elkaar. In het primair en speciaal onderwijs is veel aandacht voor lezen, maar ook spreken, luisteren en gesprekken voeren zou meer doelgerichte aandacht moeten krijgen. Uit de nieuwe landelijke peiling mondelinge taalvaardigheid einde basisonderwijs, speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs 2023-2024 blijkt dat het structureel volgen van leervorderingen een aandachtspunt is. Ook geven experts aan dat er bij mondelinge taalvaardigheid vaak geen sprake is van expliciete doelen en specifieke instructie. Hierdoor is het voor leerkrachten lastig om doelgericht te werken aan het verbeteren van de vaardigheden van leerlingen.
Beeld: © Inspectie van het Onderwijs
Verschillen per vaardigheid en onderwijssoort, maar dalende trend zichtbaar
Mondelinge taalvaardigheid is een van de basisvaardigheden. Je hebt het nodig om te kunnen communiceren en te leren, zodat je vervolgonderwijs kunt volgen en goed mee kunt doen aan de maatschappij. In 2017 en 2018 is het domein ook al onderzocht in aparte peilingen: 1 in het basisonderwijs en 1 in het speciaal basisonderwijs en speciaal onderwijs (alleen cluster 4).
De peiling Mondelinge taalvaardigheid 2023-2024 is afgenomen aan het eind van het basisonderwijs (bo), speciaal basisonderwijs (sbo) en speciaal onderwijs (so, cluster 3 en 4). Uit het onderzoek blijkt dat de luistervaardigheid in het basisonderwijs iets is verbeterd, terwijl de spreekvaardigheid in alle 3 de onderwijssoorten is afgenomen. Voor gespreksvaardigheid geldt dat 31% van de basisschoolleerlingen, 62% van de sbo-leerlingen en 65% van de so-leerlingen in dit onderzoek een niveau onder 1F laten zien. Dit is onder het niveau waarop ze goed een gesprek kunnen voeren over alledaagse onderwerpen.
Belangrijk, en toch weinig aandacht in de school en in de lessen na groep 2
Schoolleiders en leerkrachten zeggen veel belang te hechten aan mondelinge taalvaardigheid. Zij richten zich daarbij vooral op de doelen uit de taalmethode en integreren mondelinge taalvaardigheid vaak met andere taaldomeinen (zoals lezen) of zaakvakken. De meeste leerkrachten zijn behoorlijk positief over hun didactisch handelen op het gebied van mondelinge taalvaardigheid, maar het domein krijgt weinig aandacht in teamvergaderingen en professionaliseringsactiviteiten. Het onderzoek laat ook zien dat er relatief weinig structurele monitoring plaatsvindt na groep 2.
Beeld: © Inspectie van het Onderwijs
Nieuwe kerndoelen kans voor doelgerichte aanpak
Professionals op het gebied van mondelinge taalvaardigheid en uit het onderwijs reflecteerden op de resultaten van de peiling en deden suggesties voor verbetering. Deze experts zien dat er een verschil is tussen hoe scholen omgaan met mondelinge taalvaardigheid en met lezen en schrijven. Bij mondelinge taalvaardigheid zijn kennisuitwisseling, expliciete doelen met bijbehorende instructie en structurele monitoring niet vanzelfsprekend. Ook krijgen leerkrachten op dit vlak weinig feedback, waardoor zij wellicht onvoldoende worden uitgedaagd zich hier verder in te bekwamen.
Ook bij de vorige peilingsonderzoeken mondelinge taalvaardigheid wezen experts op het belang van expliciete doelen, en ook op het belang van meetinstrumenten van mondelinge taalvaardigheid. In de geactualiseerde kerndoelen is er meer aandacht voor mondelinge taalvaardigheid. De inspectie roept scholen en andere partijen in de onderwijsketen nu al op om zich te oriënteren op deze kerndoelen, zodat leerkrachten doelgericht de mondelinge taalvaardigheid van leerlingen kunnen verbeteren.
Peilingsonderzoek
Peilingsonderzoeken worden uitgevoerd in opdracht van het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek onder regie van de Inspectie van het Onderwijs. Deze onderzoeken geven een beeld van de leerlingprestaties en het onderwijsleerproces. Daarmee dragen ze bij aan de dialoog over inhoud, kwaliteit en het niveau van het onderwijs.
Eind november verscheen het peilingsrapport over schrijfvaardigheid in het voortgezet onderwijs. Samen bieden deze rapporten een actueel overzicht van de basisvaardigheden in het primair, speciaal en (begin) voortgezet onderwijs. Het gaat hierbij om taalvaardigheden die – anders dan leesvaardigheid – niet vaak op grote schaal gemeten of getoetst worden, terwijl ze essentieel zijn voor de verdere ontwikkeling van leerlingen.