Reflectiewijzer

Verder met mondelinge taalvaardigheid op school

Op deze pagina vindt u per aspect (verwijzingen naar) aanvullende informatie, inspirerende artikelen en voorbeeldlessen.

1. Mondelinge taalonderwijs op onze school

   1. Kerndoelen en referentieniveaus

      In Nederland kennen we de kerndoelen. Deze geven aan wat het onderwijsaanbod op verschillende domeinen moet zijn. Voor mondelinge taal in het (speciaal) basisonderwijs zijn vier kerndoelen vastgesteld.  Voor het so zijn in 2009 twee sets inhoudelijke kerndoelen vastgesteld. De kerndoelen mondelinge taal die voor leerlingen in voormalig cluster 4 (de doelgroep van het peilingsonderzoek) zijn geformuleerd, komen overeen met de kerndoelen mondelinge taal voor het (speciaal) basisonderwijs.  

      De kerndoelen zeggen niets over wat leerlingen aan het eind van de basisschool zouden moeten beheersen. Daarom heeft de overheid in 2010 referentieniveaus opgesteld voor het taal- en rekenonderwijs. In het Besluit Referentieniveaus (17 juni 2010) staat beschreven wat leerlingen op het gebied van taal en rekenen moeten kennen en kunnen. Deze niveaus zijn ook het uitgangspunt voor leerlingen met specifieke onderwijsbehoeften.

      Voor leerlingen voor wie het fundamentele niveau (1F) aan het einde van het speciaal (basis)onderwijs niet haalbaar is, zijn leerroutes ontwikkeld waarin staat wat leerlingen moeten kennen en kunnen met het oog op hun vervolgonderwijs.

   2. Leerlijn

      Een leerlijn is een uitwerking van de algemene kerndoelen of van de referentieniveaus naar concrete doelen. Een leerlijn beschrijft in hoofdlijnen de ontwikkeling en de leerprocessen die kinderen doorlopen. Tussendoelen zijn momenten in de leerlijn. Dit is geen vaste volgorde van doelen en onderwijsactiviteiten; kinderen kunnen in een verschillend tempo, diverse leerroutes volgen om bij het zelfde tussendoel uit te komen. Met de leerlijnen en tussendoelen kunnen leerkrachten de ontwikkeling van een kind beter volgen (Prenger & Damhuis, 2016).

      Op de website www.tule.slo.nl zijn de kerndoelen verder uitgewerkt in leerlijnen en tussendoelen.

      De referentieniveaus voor mondelinge taalvaardigheid zijn uitgewerkt in het boek Leerstoflijnen mondelinge taalvaardigheid van de SLO.

      CED-groep heeft leerlijnen Taal ontwikkeld voor het speciaal onderwijs. Deze zijn ook goed te gebruiken in het speciaal basisonderwijs. Met leerlijnen kunnen scholen een duidelijk ontwikkelingsperspectief voor leerlingen expliciteren.

   3. Voorbeeld referentieniveau 1F Gesprekken

      Bekijk een voorbeeld dat illustreert wat er onder referentieniveau 1F bij het domein Gesprekken wordt verstaan.

   4. Verschil incidenteel - intentioneel leren

      Lees meer over het verschil tussen incidenteel en intentioneel leren op het gebied van mondelinge taalvaardigheid.

2. Leerstofaanbod

   1. Uitwerking van het referentiekader

      Download het boek ‘Leerstoflijnen mondelinge taalvaardigheid beschreven: Uitwerking van het referentiekader Nederlandse taal voor het onderwijs in mondelinge taalvaardigheid op de basisschool’ van SLO.

      CED-groep heeft leerlijnen Taal ontwikkeld voor het speciaal onderwijs. Deze zijn ook goed te gebruiken in het speciaal basisonderwijs. Met leerlijnen kunnen scholen een duidelijk ontwikkelingsperspectief voor leerlingen expliciteren.

3. Tijd voor mondelinge taalvaardigheden

   1. Integreren taal en zaakvakken

      Artikelen over het integreren van taal met de zaakvakken:

      Zaakvakken en taal. Twee vliegen in een klap! JSW, 10, 6-9. Elsäcker, W. van, & Droop, M. (2011).

      Doen, denken en dialoog. Maak W&T compleet met taaldenkgesprekken. MeerTaal, 3, 2, Special TechYourFuture, Taal en Wetenschap en Technologie, 4-5. Damhuis, R. (2016).

      Bouwen met taal. Taalgericht w&t-onderwijs in de onderbouw van het SBO. In: Taal in de context van w&t. (2016) M. Gijsel, F. Vrielink & L. Kiers Den Haag: Platform Bèta Techniek

4. Didactische competenties van de leerkrachten

   1. Stimuleren van mondelinge taalvaardigheid

      Relevante artikelen:

      Het stimuleren van mondelinge taalvaardigheid op de basisschool: tien aanbevelingen voor effectief onderwijs.
      Beter Begeleiden Digitaal, september 2012.
      Gijsel, M. (2012).

      Opbrengstgericht aan de slag met mondelinge taalvaardigheid.
      JSW, 96, 4, 42-46.
      Gijsel, M. & Druenen, M., van. (2011) 

      Diverse artikelen in de HJK-special ‘Goede gesprekken met jonge kinderen'

   2. Uitdagen laagtaalvaardige kinderen tot communicatie

      Op deze website van de Marnix academie staan handvatten om laagtaalvaardige kinderen uit te dagen tot communicatie.

   3. Ondersteunen van leerlingen met TOS

      Op de website TOS in beeld staan handvatten voor leerkrachten om leerlingen met taalontwikkelingsstoornissen in het regulier en speciaal (basis)onderwijs te ondersteunen. Ook is er een checklist opgenomen voor de taalleeromgeving en voor de procesafspraken.

   4. Omgaan met gedragsproblemen via effectieve communicatie

      Het overzichtsartikel ‘Van verdichting naar verlichting’ geeft een beschrijving van een aantal goede praktijken en wetenschappelijke inzichten op het gebied van communicatie-interventies en –ondersteuning. Het artikel en de bijbehorende infographic biedt leerkrachten perspectieven om gedragsproblematiek bij leerlingen via effectieve communicatie te voorkomen en te verminderen en daarbij meer competentie te ervaren.

5. Zicht op ontwikkeling

   1. Beschikbare toetsen voor mondelinge taalvaardigheid

      Een overzicht van beschikbare toetsen voor mondelinge taalvaardigheid
      (Uit: Gijsel, M. van, & Druenen, M., van (2013). Opbrengstgericht werken aan mondelinge taalvaardigheid. Nijmegen: Expertisecentrum Nederlands).

   2. Rubrics maken de ontwikkeling van de leerlingen zichtbaar

      Ook rubrics kunnen ingezet worden om de mondelinge taalontwikkeling van kinderen te volgen. Rubrics richten zich op de processen die naar het eindproduct leiden. Ze maken de ontwikkeling van de leerling duidelijk zichtbaar. Bekijk een voorbeeld van een rubric over ‘presenteren’ (SLO, uit: www.talentstimuleren.nl). Rubrics zijn ook zelf te maken. Een stappenplan hiervoor is te vinden op de website van Leerling2020.

   3. Observeren en volgen van mondelinge en schriftelijke taalvaardigheden

      In het artikel ‘Observeren en volgen van mondelinge en schriftelijke taalvaardigheden’ (Linthorst, Pulles en Faasse, 2013) wordt een observatie-instrument voor spreken besproken.

      Bekijk ook de handleiding en observatie-instrumenten, ontwikkeld door NHL Stenden.

      Mondeling op Maat is een observatie-instrument waarmee s(b)o-scholen de mondelinge taalvaardigheden van leerlingen in kaart kunnen brengen.

      Goal Attainment Scaling (kortweg GAS) is een vorm van formatieve evaluatie. Hiermee kunnen leerkrachten de ontwikkelstappen van leerlingen met een ondersteuningsbehoefte volgen en in kaart brengen.