Meeste basisscholen hadden zicht op de gevolgen van de coronacrisis

De meeste scholen hadden in (zeer) belangrijke mate zicht op de gevolgen van de coronacrisis voor de cognitieve ontwikkeling van leerlingen in groep 3 tot en met 8 (circa 80 % van de scholen). Minder scholen (circa 60 %) hadden goed zicht op de cognitieve ontwikkeling van de kleuters. Dit komt ook doordat leraren tijdens de lockdowns de leerlingen veel minder konden observeren.

Ruim 70 % had de gevolgen in beeld voor de sociaal-emotionele ontwikkeling en het welbevinden van de leerlingen in groep 1 tot en met 8. Daarnaast wist het merendeel van de scholen (70 %) welke leerinhouden leerlingen niet beheersten. Scholen hadden veel minder zicht op de sociale en maatschappelijke competenties (burgerschap) van de leerlingen.

Beeld over leervertragingen was wisselend

Veel scholen gaven in de gesprekken aan dat het meeviel met de leervertraging die leerlingen hadden opgelopen. Meer dan de helft van de scholen zag geen of beperkte risico’s voor de ontwikkeling van leerlingen als gevolg van de coronacrisis. Tussen de 15 en 18 % van de scholen zag in belangrijke of zeer belangrijke mate risico’s voor de cognitieve of sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen. Scholen met een hoge schoolweging schatten de risico’s voor de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen hoger in dan scholen met een lage schoolweging. Hoe hoger de schoolweging hoe complexer de leerlingenpopulatie. De schoolweging loopt van 20 tot 40. Lees hierover meer op de pagina Schoolweging primair onderwijs.

Achterstanden kunnen worden ingehaald

Een kwart van de scholen zei dat er geen leervertragingen waren voor de basisvaardigheden, of dat deze al waren ingehaald. In de gesprekken zeiden veel scholen dat ze denken dat ze de achterstanden die er zijn, de komende tijd kunnen inhalen. Ruim 40 % van de scholen heeft (deels) een termijn bepaald waarbinnen zij de vertraging van leerlingen wilden hebben ingelopen. Ongeveer een derde deel van de scholen had hier geen termijn aan gekoppeld of had er op dat moment nog niet over nagedacht.

Sommige leerlingen presteerden boven verwachting

Er zijn ook leerlingen die boven verwachting vooruitgingen tijdens de coronacrisis. Scholen noemden een stimulerende en ondersteunende thuissituatie en minder prikkels als belangrijkste verklaringen hiervoor.

Scholen zagen vooral risico’s voor de cognitieve ontwikkeling

Scholen zagen de meeste risico’s voor de cognitieve ontwikkeling van de leerlingen in groep 3 tot en met 8. Minder risico’s zagen ze voor de cognitieve ontwikkeling van kleuters. Meer dan 20 % van de scholen wist niet of er risico’s waren voor de sociale en maatschappelijke competenties; ruim de helft zag geen of beperkt risico’s. Scholen zagen de minste risico’s voor de ontwikkelingsgebieden waar ze het minder zicht op hadden.

Meeste zorgen over het lezen

Scholen maakten zich vooral zorgen over het technisch en begrijpend lezen. Dit gold voor bijna alle scholen (88 %) in één of meer groepen:

• groep 4 (59 %),
• groep 3 (49 %)
• groep 6 (49 %)
• groep 5 (44 %)
• groep 7 (41 %)
• groep 8 (34 %).

De zorg over het technisch lezen in groep 4 was het meest opvallend. Toen deze leerlingen in groep 3 zaten ontbrak de noodzakelijke intensieve ondersteuning bij het leren lezen. Zo gaven scholen aan. Het afstandsonderwijs stond toen nog in de kinderschoenen en leerlingen waren erg afhankelijk van de inzet en kunde van ouders bij het leesonderwijs. Veel leerlingen liepen hierdoor vertraging op bij het lezen. De zorgen over het lezen werd door ruim 40 % van de scholen ook benoemd voor de groepen 3, 5, 6 en 7.

Minder zorg over taal, rekenen en sociaal-emotionele ontwikkeling in groep 3-8

In vergelijking met het lezen hadden scholen minder zorgen over taal, rekenen en de sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerlingen. Het percentage scholen dat zich hierover geen zorgen maakte varieert van 39 % voor taal en rekenen tot 45 % voor de sociaal-emotionele ontwikkeling. Scholen met een hoge schoolweging  schatten de risico’s voor de cognitieve en sociaal-emotionele ontwikkeling hoger in dan scholen met een lage schoolweging.

Scholen hadden de meeste zorgen over taal in de groepen 2 en 4 (beiden 26 %) en over rekenen in groep 7 (29 %). Een deel van de scholen maakte zich zorgen over de sociaal-emotionele ontwikkeling van de leerlingen; in de groepen 1, 2 en 7 zijn de meeste zorgen (>25 %) en in groep 3 de minste (18 %).

Een meerderheid van de scholen paste het aanbod en de instructies voor basisvaardigheden taal, lezen en rekenen aan om in te spelen op de onderwijsbehoeften van leerlingen als gevolg van de coronacrisis. Scholen hadden extra aandacht voor minimaal 1 van de basisvaardigheden (74 %) en voor het welbevinden en sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen (62 %). Scholen met een gemiddelde en hoge schoolweging zeiden vaker extra aandacht te besteden aan taal, lezen en rekenen dan scholen met een lage schoolweging.

Scholen kozen ook vaak voor:

• kleinere instructiegroepen per leraar (47 %)
• investering in goede programma’s (verbeteren curriculum/leerstofaanbod) (37 %)
• extra aandacht voor werkhouding/zelfstandigheid (35 %).

Andere verdeling van tijd over de vakken, beperkt extra onderwijstijd

Extra onderwijstijd is een effectieve maatregel om vertragingen in te lopen. Ruim de helft van de scholen gaf aan dat ze meer tijd besteedden aan de basisvaardigheden. Het merendeel van de scholen die meer tijd te besteedden aan de basisvaardigheden (61 %) heeft de onderwijstijd niet uitgebreid. De meeste scholen maakten dus andere keuzes binnen het reguliere rooster: aan bepaalde vakken werd meer tijd besteed. Dit ging ten koste van andere vakken. Vooral voor het lezen ruimden scholen meer tijd in. In groep 4, waar de meeste zorg was, kregen de leerlingen op 42 % van de scholen meer leesonderwijs. Zie figuur 'Percentage scholen dat extra tijd heeft gepland per vakgebied'.

Minder tijd voor vakken als wereldoriëntatie en techniek

De extra aandacht voor de basisvaardigheden ging vooral ten koste van vakken zoals wereldoriëntatie, techniek en verkeer (41 %) en kunstzinnige vorming en muziek (35 %). Ook was er minder tijd voor andere talen (19 %), gymnastiek (17 %), en overige basisvaardigheden waar geen zorgen over waren (13 %). Ruim een derde van de scholen gaf aan dat er niet meer tijd werd besteed aan de basisvaardigheden en er dus geen vakken waren waaraan minder tijd besteed werd.

Verschillende manier voor het uitbreiden van onderwijstijd

De scholen die de onderwijstijd wel hadden uitgebreid, deden dat door:

• individuele leerlingen voor of na de schooldag te begeleiden (22 %)
• een zomerschool te organiseren (9 %)
• schooldag te verlengen (7 %)
• op een andere manier (10 %).

Scholen met een hoge schoolweging gaven significant vaker aan dan scholen met een gemiddelde schoolweging dat ze bovenop de huidige maatregelen, een uitbreiding van de onderwijstijd nodig hadden (10,5 % versus 0,8 %). Middelgrote scholen gaven vaker aan dat er na schooltijd extra tijd beschikbaar was voor individuele leerlingen (38 %) dan kleine scholen (2,8 %).

Scholen pasten bevorderingsbeleid niet aan

Een grote meerderheid van de scholen (83 %) deed geen aanpassingen in het beleid dat zij hanteren voor het bevorderen van leerlingen naar de volgende groep. Een aantal scholen (16 %) hanteerde minder strenge afspraken en 2 % van de scholen maakte juist strengere afspraken.