"Vertrouwen": een misleidend mantra
Weblogs
Regelmatig voer ik discussies met leraren over zaken waar we ons zorgen over maken in het onderwijs. We zoeken dan naar oplossingen. Met een zekere boze emotionaliteit wordt dan steevast ‘Vertrouwen’ naar voren geschoven. Geef ons vertrouwen en dan komt het vanzelf goed met de kwaliteit van ons onderwijs. Deze roep om vertrouwen vindt grote weerklank in het publieke debat. Het wordt in dat debat scherp geplaatst tegenover het begrip verantwoording; verantwoording over de kwaliteit van het geboden onderwijs. Deze tegenstelling tussen vertrouwen en verantwoording bevreemdt mij en vind ik niet behulpzaam in het debat.
Het juk van de verantwoordingslast
Verantwoording wordt neergezet als de grote boosdoener die schoolleiders en bestuurders ertoe aanzet grote stapels papier rond te schuiven. Verantwoording – in deze redenering - tast de professionele autonomie van leraren aan door hen vanuit hiërarchische structuren prestatie-afspraken op te leggen. Verantwoording duidt op wantrouwen en dat doet onrecht aan de intentie van leraren: er is immers geen leraar die ’s ochtends zijn bed uitstapt met het voornemen om slecht onderwijs te geven. Leraren voelen zich dus verstikt door de verantwoordingslast. Zij moeten bevrijd worden. Het mantra ‘vertrouwen’ is hun redder. Aldus de sfeer en toon in het publieke debat.
De inspectiebril
Ik voel wrevel bij deze retoriek. Het zal komen door mijn inspectiebril. Juist op scholen waar de kwaliteit van het onderwijs nooit tegen het licht wordt gehouden, komen wij soms erbarmelijke praktijken tegen waar leerlingen grote achterstanden oplopen. Ook de leraren op deze scholen staan heus niet op met het voornemen om er eens een zooitje van te maken. In het volste vertrouwen dat het goed is wat zij dagelijks doen, hebben ze onbewust toch een afslag gemist. En hun leidinggevenden met hen.
Bovendien, in een stelsel waarin we de verantwoordelijkheid voor kwaliteit laag bij scholen hebben belegd, mogen we toch ook verwachten dat die kwaliteit niet in een soort black box terecht komt waar een zegen van vertrouwen op rust. Vertrouwen mag er niet toe leiden dat kwaliteit onzichtbaar blijft; dat leraren zich gerust kunnen terugtrekken in hun individuele autonomie en dat we er met z’n van allen vanuit moeten gaan dat hun professionaliteit voldoende garantie is dat onze kinderen het goede leren.
Te weinig vertrouwen of te weinig waardering?
Toch is de roep om vertrouwen er niet voor niets. Als ik er echter op doorvraag bij leraren, komt er eigenlijk iets anders naar voren. Er is te weinig waardering. Leraren hebben het gevoel dat er eenzijdig eisen aan hen worden opgelegd, zonder dat er oog is voor wat ze allemaal dagelijks voor elkaar krijgen. Die eisen vinden ze trouwens welbeschouwd best redelijk. Wat gevraagd wordt, staat namelijk helemaal niet zo ver af van wat ze al dagelijks nastreven met hun leerlingen. Alleen is de taal zo kil en management-achtig. Het sluit niet aan bij wat ze allemaal al wèl doen. Het geeft leraren het gevoel dat ze vooral afgerekend en beoordeeld worden vanuit wantrouwen. Logisch dat dat demotiveert. Dat gevoel herken ik. Als ik te horen krijg dat het anders moet zonder erkenning voor wat ik in mijn dagelijks geploeter neerzet, word ik bokkig en trek ik me terug achter de muren van mijn professionele autonomie.
Erkenning door professionele aandacht
De roep om vertrouwen is dus eigenlijk een roep om erkenning. Mijn voorstel: vervang het woord ‘vertrouwen’ door ‘professionele aandacht’. Als schoolleiding en leraren de tijd nemen om goed met elkaar in gesprek te gaan, dan blijkt dat zij veelal hetzelfde nastreven. Daar vinden ze samen de juiste taal voor. Als ze daar vervolgens zorgvuldig en veelvuldig samen op reflecteren, versterkt dat juist het gevoel van verbondenheid én van competentie. Bovendien overbrug je zo de tegenstelling met ‘verantwoording’. Immers: in die onderlinge gesprekken over kwaliteit – de dagelijks gerealiseerde en de nagestreefde – ontstaat vanzelf een realistisch beeld van waar men staat. Dat levert zinvolle verantwoordingsinformatie op. Het is de bijvangst van de dialoog en van reflectie van & met de mensen die het onderwijs dagelijks vormgeven. Dat geeft energie en is stimulerend!
Fije Hooglandt
Fije Hooglandt is strategisch inspecteur bij de Inspectie van het Onderwijs. Ze adviseert over de vraag hoe toezicht kan bijdragen aan beter onderwijs en ze ontwikkelt nieuwe toezichtsmethodieken. Fije is in hoge mate geboeid door stelseldilemma’s bijvoorbeeld rond toetsing en examens.
Meer weblogberichten
Reactiemogelijkheid gesloten
U kunt geen reactie meer plaatsen.
Reacties
-
Dank je wel Fije voor je heldere tekst.
De volgende vragen borrelden bij me op. En ook een suggestie hoe teams meer professionele aandacht aan elkaar zouden kunnen geven.
Als eerst mijn vragen:
Wie is op school en daar buiten goed op de hoogte hoe leerkrachten iedere dag weer hun bed uit stappen met de zorgvraag voor een ieder van hun leerlingen?
Hoe vaak staan leerkrachten in Nederland op met een chronisch gevoel te kort te schieten in het geven van gerichte, noem het professionele, aandacht welke ieder kind verdient, nodig heeft en zelfs recht op heeft?
Besteden we gezamelijk wel genoeg aandacht aan goede voorbeelden in binnen-en buitenland waar leerkrachten opstaan met het stimulerende gevoel dat overheid, burgers en inspectie aandacht hebben voor hun dagelijkse professionele hoog- en soms ook misstandjes? Het zijn immers de leerkrachten die als enige professionals dagelijks geconfronteerd worden met de complexiteit van onze samenleving. Zijn er immers geen landen waar het toetsen in het onderwijs is afgeschaft omdat de overheid andere manieren heeft gevonden vertrouwen te krijgen in de learning outcomes van individu en schoolteam?
Dit geschreven hebbende ben ik het helemaal met je eens dat leerling en leerkracht hun recht moeten ervaren om professionele tijd te mogen besteden aan effectieve "kringgesprekken" niet alleen voor de leerlingen maar ook voor de leerkrachten en staf onderling.
Ik verwijs hiervoor naar Professor John Hattie, Melbourne University, die jouw punt onderschrijft en mijns inziens erg goed verwoord wat er praktisch mogelijk is op dit gebied. By " building a culture of "collaborative expertise".
https://vln.school.nz/discussion/view/958031
https://youtu.be?RDrg1ptousU
Ieder schoolteam moet dan natuurlijk wel het gevoel hebben dat dit door de inspectie wordt gewaardeerd en daar heeft jouw blog ongetwijfeld tot geinspireerd! -
Fije, een mooie beschouwing. Fijn dat de frustratie vanuit het veld gehoord wordt. En ja, prima voorstel om vertrouwen te vervangen door erkenning.
Het dekt veel meer de lading van wat we zoeken en ontberen. Iedere ouder permitteert zich op dit moment om de leerkracht of de schoolleiding te vertellen hoe onderwijs eruit zou moeten zien. En worden hierin gesterkt door de pers, politiek en inspectie.
De bocht die ik mis in dit verhaal is, dat het probleem ligt bij het professionele gesprek tussen schoolleiding en team. Dat zij niet van elkaar zouden weten dat ze hetzelfde doel nastreven? Dat ze meer zorgvuldig en veelvuldig op kwaliteit zouden moeten reflecteren.
Tot welke conclusie leidt dit voor de ouders, voor de pers, voor de politiek?
Ik vrees niet tot erkenning en waardering, helaas.
Laten we (ik doe mee!) nog even doordenken hoe we dat wel gaan bereiken. Want ik geloof echt wel, dat daar de toekomst ligt! -
Helemaal eens. Erkenning vraagt om wederwijds respect, vertrouwen in de bedoeling van alle partijen en dialoog.
-
Eens met de poging om de discussie te openen op dit punt. Analytisch mis ik nog een paar aspecten. Verantwoording afleggen van de wijze waarop in het gekozen onderwijsmodel de leerdoelen worden behaald, aansluiting bij de praktijk wordt gerealiseerd en aansluiting met vervolgonderwijs is nodig. Maar onderzoekt de inspectie de eigen rol en die van de overheid in het algemeen wel voldoende bij het ontstaan van de weerstand die in het veld heerst. Weerstand kan ook ontstaan op basis van de audit -en controlemethodiek. Verder bijvoorbeeld door de wispelturigheid van de overheid.
-
Ik vind deze zin verwarrend.
Bovendien, in een stelsel waarin we de verantwoordelijkheid voor kwaliteit laag bij scholen hebben belegd,
We hebben daar de kwaliteit laag belegd? Als in hoog/laag? -
Een doorwrocht artikel en een uitstekend voorstel om te zorgen voor professionele aandacht. Maar gooi het kind niet met het badwater weg. Als men (het woord) vertrouwen verkeerd gebruikt, en zelfs misbruikt, dan hoef je het niet af te schaffen. Het is alsof je de longen eruit haalt, omdat iemand die verkeerd gebruikt door te roken. Stop dan met roken en koester je longen.
Vertrouwen bestaat uit drie componenten: Vertrouwen in jezelf, de ander en de toekomst. Vertrouwd worden door de ander kun je niet eisen, maar moet je verdienen. Wie zichzelf vertrouwt heeft er geen enkele moeite mee om verantwoording af te leggen en getoetst te worden op kwaliteit. Sterker nog, die wil dat graag en wil continu ontwikkelen en ontplooien.
Gebrek aan vertrouwen, wantrouwen en gebrek aan zelfreflectie - veroorzaakt door het niet of onvoldoende luisteren naar zichzelf, de ander en het andere - zijn de boosdoeners. Vertrouwen is het fundament, waardoor de inspectie en het onderwijsveld elkaar omarmen en waardoor men pas echt in staat is, en over zal gaan tot een vruchtbare professionele dialoog. Zonder dat fundament blijft men langs elkaar heen praten. En dan misleidt men in de eerste plaats zichzelf. -
Mevrouw Hooglandt constateert terecht een gevoel van wrevel van docenten naar de inspectie. De oplossing daarvoor is niet een betere communicatie tussen management en docenten. Die communicatie is meestal wel goed. De oplossing is het stoppen met louter controleren en zoeken wat (nog) niet voldoende is door de inspectie. Complimenten en adviezen, naast terechte kritiek, zou het gevoel van wrevel in de meeste gevallen al wegnemen.
-
Mooie weblog, meer dialoog en reflectie om daarmee kwaliteit onderwijs, gevoel van eigen waarde leraren en daarmee wederzijds vertrouwen te verbeteren/herstellen. Ik geloof in deze oplossingsrichting.
-
Wat een mooi artikel. De spijker op zijn kop.
-
Dank voor deze weblog, Fije. Zeer mee eens! Mooie omschrijving: 'terugtrekken achter de muren van professionele autonomie'. Zo herkenbaar.
Ik heb veel geleerd van de TED-talk van Onora O'Neill 'What we don't understand about trust'. Zij zegt met andere woorden precies hetzelfde.
Komende maand verschijnt bij Uitgeverij Pica het boek 'Handboek professionele schoolcultuur. Focus op koers en gedrag', dat ik samen met Jeannette Schut schreef. Hierin zoomen we in op de omgangscultuur op scholen: de manier waarop de (alle) volwassenen in scholen met elkaar omgaan. Kijkend naar de kwaliteit van onderwijs, zit hierin een enorm groeipotentieel. -
Het heeft misschien niet zoveel zin om een veelgehoorde klacht te refraseren. Als je een relatie hebt waarin de een iets doet en de ander de kwaliteit ervan beoordeelt, staat er altijd spanning op die relatie. De wezenlijke vraag is of kwaliteitstoezicht de kortste weg naar kwaliteit is? Misschien is dat wel marktwerking. Of staatsonderwijs? Of inderdaad een combinatie van blind maatschappelijk vertrouwen in de black box en volledige professionele autonomie...? Zou onze school het slechter gaan doen als er geen toezicht was? Waarom? Zou interessant zijn als u daar in een volgende blog op in zou kunnen gaan.
-
Ik ben het eens met je Fije. (H)erkenning van de professional en zijn talenten is essentieel. Dat voelt als waardering mits die wordt gegeven door een leidinggevende van die professional. Vaak blijft het bij waardering van ouder of leerling maar dat is niet voldoende. De leidinggevende is aan zet!
-
Dat zijn veel rake zinnen. Vertrouwen is ook bij besturen een geliefd begrip om zo veel mogelijk ruimte te claimen. De bijpassende vraag daarbij: wat voegt een bestuur aan onderwijskwaliteit toe? is te vaak nog wazig.
-
Dit is toch echt wel het verhaal van een inspecteur die moeite heeft met het begrip vertrouwen Die inspecteur wil af van dat begrip en denkt dat het eigenlijk gaat om waardering en professionele aandacht. In Finland is het onderwijs wel gebaseerd op vertrouwen. Mevr. Hooglandt blijf eens bij het begrip vertrouwen. Ik zal een concreet voorbeeld geven. In 2012 was ik op een SLO-congres over leerlijnen en ging het over de tussendoelen. Ik vroeg de inspecteur waarom men niet gewoon de referentiedoelen kan hanteren en weg daar naartoe vrij kon laten. Inspecteurs beoordeelden toen ook nog de tussendoelen. Dat kon niet en is dus een gebrek aan vertrouwen, anders kan ik het niet noemen. Sinds voirig jaar oktober heb ik een brief van de hoofdinspectie waarin staat dat de tussendoelen nu wel vrij zijn. Dat is wat scholen willen en dat kun je niet anders noemen dan een vraag om vertrouwen. Dus niet het mantra is (zoals de inspecteur het noemt) is misleidend, maar de verschuiving van de inspecteur naar andere begrippen is midleidend.